Bądź oszczędnym, abyś mógł być szczodrym…

Aktywne spędzanie wolnego czasu, realizacja własnych pasji i przyjemności, podróżowanie, zajmowanie się domem i ogrodem, opieka nad wnukami – to plany, o których Polacy mówią najczęściej w kontekście przyszłej emerytury. Bez wątpienia chcemy wykorzystać czas po zakończeniu aktywności zawodowej bardzo intensywnie, jednak w tym miejscu należy postawić pytanie, czy będzie nas na to stać?

Jak wynika z badania Zdrowie finansowe Polaków, którego PFR TFI było partnerem, tylko 30 proc. dorosłych Polaków wie, jaką sumę składek emerytalnych zgromadziło. Niezależnie od świadomości sumy zgromadzonych składek w ZUS i od oczekiwań dotyczących wysokości przyszłych świadczeń emerytalnych, tylko 39% dorosłych Polaków podejmuje jakiekolwiek celowe działania, które mogą zabezpieczyć przyszłość finansową w tym okresie.

Dla wielu Polaków liczy się tu i teraz. Stąd też jako społeczeństwo dużo konsumujemy, ale mało kumulujemy. Najwyższy czas, aby skończyć tłumaczyć te problemy niskim poziomem zamożności Polaków. O ile w 2004 r. PKB per capita (według parytetu siły nabywczej) w Polsce wynosiło 51,5% średniej dla krajów UE, o tyle w 2023 r. osiągnęliśmy poziom 80, proc. – czytamy w badaniu.

Do oszczędzania na przyszłość powinny skłaniać nas też sytuacja demograficzna oraz prognozy dotyczące przyszłych emerytur. Ale czy wiemy, jak będą wyglądały przyszłe emerytury? Jak wynika z ekspertyz ekonomicznych IGTE, tylko 12 proc. młodych Polaków (w wieku od 18 do 30 lat) trafnie ocenia swoje przyszłe świadczenia emerytalne. Średnio zakładają, że emerytura z ZUS pokryje 71 proc. ich wydatków¹. Tymczasem prognozy ZUS dotyczące stopy zastąpienia, a więc relacji wysokości przyszłej emerytury do wynagrodzenia, nie napawają optymizmem. O ile dziś świadczenia emerytalne odpowiadają około 50 proc. wynagrodzenia, to np. w 2060 r. wyniosą one niespełna 25 proc.

Na tak niskie emerytury składa się kilka przyczyn, z których główną są zmiany demograficzne. Z jednej strony społeczeństwo starzeje się i spada liczba urodzeń.  Według GUS, obecnie na 1 emeryta pracuje 1,8 osoby w wieku produkcyjnym. Natomiast za 20 lat, kiedy na emeryturę będą przechodzić osoby urodzone w latach 80. XX w., na 1 emeryta przypadać będzie już tylko 1,2 osoby w wieku produkcyjnym. Osobną kwestią jest też fakt, że żyjemy coraz dłużej, a więc zgromadzone składki emerytalne muszą zostać podzielone na dłuższy okres. Statystyki GUS pokazują, że żyjemy coraz dłużej.  Wpływ na to z pewnością ma rosnący poziom medycyny i opieki zdrowotnej, dzięki któremu zwiększa się także średnia długość życia w zdrowiu. Niedawno jeden ze szwajcarskich banków opublikował prognozę, opartą na szwedzkich badaniach, według których sztuczna inteligencja może wydłużyć średnią długość życia nawet do około 120 lat w tym stuleciu. Co oznaczałoby, że przedstawiciele pokolenia Z mogą spędzić na emeryturze nawet pół wieku.

Powyższe wyniki pokazują przemożne znaczenie posiadania dodatkowego zabezpieczenia finansowego na czas emerytury. Można by w tym miejscu przytoczyć znane słowa Aleksandra Fredry: bądź oszczędnym, abyś mógł być szczodrym, które idealnie nawiązują do zasady, która stoi u podstaw długoterminowego oszczędzania: dziś budujmy kapitał, aby zapewnić sobie i swoim najbliższym bezpieczeństwo finansowe po zakończeniu aktywności zawodowej.

Jednak samo oszczędzanie to nie wszystko, liczy się przede wszystkim sposób gromadzenia kapitału. Innymi słowy: aby oszczędzanie – również długoterminowe – było efektywne, nie może polegać wyłącznie na „chomikowaniu” pieniędzy. Już amerykański ekonomista, Robert Solow w opracowanym w 1956 r. modelu wzrostu gospodarczego zauważył, że oszczędności będą pożyteczne dla gospodarki tylko wówczas, gdy będą inwestowane.

Zwracam uwagę na ten aspekt, ponieważ, jak zaobserwowaliśmy w badaniu “Zdrowie finansowe Polaków”, formą wykorzystania kapitału, najchętniej wybieraną przez Polaków, jest umieszczenie go na lokacie lub rachunku oszczędnościowym, co robi 59% badanych lub trzymanie pieniędzy w gotówce i na nieoprocentowanych koncie w banku (33%)². Z jednej strony suma zgromadzonych aktywów finansowych osiąga rekordowe poziomy. Jak czytamy w comiesięcznym zestawieniu informacji o oszczędnościach Polaków, w 2 kwartale 2024 r. wartość aktywów finansowych ogółem gospodarstw domowych wyniosła 3.169.334 mln PLN, co było najwyższą kwotą w historii dostępnych danych. Jednak, jeśli chodzi o oszczędności emerytalne, plasujemy się w gronie najmniej oszczędzających narodów. Prywatne aktywa emerytalne, wyrażone jako % PKB, wyniosły w Polsce na koniec 2023 r. 6,1%, co było jednym z niższych wyników wśród krajów OECD, gdzie średnia wynosi około 82 proc³. 

Odpowiedzią na potrzebę długoterminowego oszczędzania są Pracownicze Plany Kapitałowe, które oferują rozwiązanie systemowe.  Po pierwsze, dlatego że umożliwiają rozpoczęcie oszczędzania na emeryturę w zasadzie od początku kariery zawodowej. Choć wtedy perspektywa emerytury może wydawać się odległa, to dołączając do PPK maksymalnie szybko, zyskujemy więcej czasu na zgromadzenie kapitału na przyszłość.  W ten sposób można zgromadzić znacznie większą sumę. Po drugie: PPK jako jedyny produkt w Polsce oferują mechanizm trójstronnych wpłat, co także przekłada się na efektywność oszczędzania. Oszczędzając wspólnie z naszym pracodawcą i państwem, możemy odłożyć większe sumy. I wreszcie trzeci powód, to wspomniana już kwestia inwestowania. W PPK nie poprzestajemy na samym gromadzeniu oszczędności, lecz wszystkie zgromadzone środki są inwestowane w funduszach zdefiniowanej daty. Według najnowszych danych z październikowego Biuletynu PPK, na rachunku uczestnika PPK, oszczędzającego w PPK od grudnia 2019 r. (zarabiającego do końca 2023 r. 5 300 zł i od 2024 r. 7 000 zł), w zależności od zdefiniowanej daty funduszu, w którym oszczędza, znajduje się średnio od 8 310 zł do 10 664 zł więcej niż on sam wpłacił do PPK⁴. To oznacza dla uczestnika PPK od 129% do 165% zysku!