Inwestycje w przyszłość: rola rynków kapitałowych w zielonej transformacji
Transformacja energetyczna to jedno z największych wyzwań, przed jakim stoi dziś światowa gospodarka. Skala przedsięwzięcia, jaką jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku, wymaga zaangażowania ogromnych zasobów finansowych, technologicznych oraz organizacyjnych. W Polsce szacuje się, że pełna transformacja energetyczna do 2040 roku pochłonie od 1,5 do 1,6 biliona złotych, a tylko w najbliższych sześciu latach będzie wymagać około 600 miliardów złotych. Takie liczby pokazują, jak bardzo istotne będzie zaangażowanie rynku kapitałowego w celu efektywnego pozyskania kapitału. Kluczowe jest tu zrozumienie rynku, trendów oraz możliwości, jakie daje nam rynek kapitałowy.
Zmiana klimatu jest niewątpliwie jednym z największych wyzwań naszych czasów. Jednocześnie daje też jedną z największych szans, jakie kiedykolwiek miała ludzkość, aby stworzyć lepszy, bardziej odporny i zróżnicowany świat dla przyszłych pokoleń. Aby wykorzystać tę szansę i stawić czoła wyzwaniu, potrzebujemy kapitału ukierunkowanego na zrównoważone inwestycje. Osiągnięcie tej transformacji będzie wymagało wspólnego wysiłku wielu interesariuszy. A zasadnicze znaczenie będzie miało umieszczenie w centrum uwagi nowych modeli biznesowych zrównoważonych rozwiązań inwestycyjnych, różnorodności biologicznej, spraw społecznych i gospodarki o obiegu zamkniętym. Co ważne, zielona transformacja to nie tylko reakcja na zmiany klimatyczne, ale również szansa na innowacyjny rozwój gospodarczy, oparty na zrównoważonych technologiach.
Mobilizacja zielonego kapitału
Tradycyjnie najwięcej uwagi poświęca się środkom publicznym, w tym funduszom unijnym jako głównym źródłom finansowania zielonej transformacji. Jednakże, biorąc pod uwagę skalę potrzeb, będą one niewystarczające. Ogromne wyzwanie stanowi konieczność zmobilizowania kapitału prywatnego, w tym zaangażowania inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych, a także aktywizacja rynków kapitałowych. Ich zadaniem jest nie tylko dostarczanie kapitału na inwestycje w odnawialne źródła energii, energooszczędność czy technologie niskoemisyjne, ale także stymulowanie popytu na takie inwestycje. Nie do przecenienia jest też rola rynku kapitałowego jako dostawcy niezawodnej infrastruktury rynkowej, zapewniającej bezpieczeństwo i transparentne warunki do podejmowania decyzji inwestycyjnych. W tym kontekście rynki te pełnią kilka ważnych funkcji.
Pierwsza z nich to finansowanie inwestycji. Kluczowym elementem pozyskiwania kapitału są tu zielone obligacje i inne instrumenty dłużne, które pozwalają na finansowanie projektów proekologicznych. W ostatnich latach obserwujemy wzrost popularności tego rodzaju instrumentów na rynkach światowych. Niedawno Bloomberg informował, że w pierwszej połowie 2024 r. sprzedaż zielonych obligacji na świecie przekroczyła 356 miliardów dolarów1 – co jest najwyższym wynikiem obserwowanym od początku istnienia rynku. Największą emisję zielonych obligacji w trakcie pierwszych sześciu miesięcy tego roku – na kwotę 9 mld euro - przeprowadził w maju włoski rząd.
W sumie tego typu instrumenty zostały wyemitowane przez 53 kraje. Warto podkreślić, że to Polska administracja była pierwsza na świecie, emitując w 2016 r. zielone obligacje skarbowe za 750 mln euro. Jednocześnie, nie towarzyszył temu gwałtowny rozwój rodzimego rynku zielonych obligacji. Dopiero w 2019 roku miała miejsce pierwsza emisja zielonych obligacji wśród przedsiębiorstw. Wyraźne ożywienie widoczne było w 2023 r., kiedy wartość zielonych i zrównoważonych obligacji (green, social, sustainability, and sustainability-linked bond, tj. GSSSB) wzrosła w Polsce do 2,8 mld USD w porównaniu do 0,6 mld USD rok wcześniej. We wrześniu S&P Global Ratings wskazywał, że spodziewa się dalszego wzrostu rynku w tym roku2.
Firmy, które chcą realizować projekty związane z energią odnawialną, efektywnością energetyczną czy gospodarką obiegu zamkniętego, mogą pozyskać kapitał poprzez emisję akcji lub obligacji. Mechanizmy rynkowe sprawiają, że kapitał płynie tam, gdzie jest największe zapotrzebowanie i gdzie oferowany jest najwyższy zwrot z inwestycji. W ten sposób, rynki kapitałowe kierują środki na projekty, które są najbardziej obiecujące z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju. Inwestorzy, zarówno instytucjonalni, jak i indywidualni, coraz częściej poszukują przedsięwzięć, które mają pozytywny wpływ na środowisko i społeczeństwo. Dzięki rynkom kapitałowym mogą bezpośrednio wspierać takie inicjatywy.
Emisje zielonych obligacji przez dłuższy czas pozostawały obszarem niedoregulowanym, co mogło to powodować ograniczone zainteresowanie inwestorów indywidualnych. W listopadzie 2023 roku przyjęto Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2631 w sprawie europejskich zielonych obligacji oraz opcjonalnego ujawniania informacji na temat obligacji wprowadzanych do obrotu jako zrównoważone środowiskowo i obligacji powiązanych ze zrównoważonym rozwojem (Rozporządzenie EuGB). Będzie ono stosowane od 21 grudnia 2024 r.
Zgodnie z Rozporządzeniem EuGB obligacje zrównoważone środowiskowo stanowią główny instrument finansowania projektów, które mają pozytywny wpływ na środowisko, takie jak odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna, gospodarka wodna, ochrona bioróżnorodności i inne zrównoważone przedsięwzięcia.
Dotychczas brak wspólnych definicji zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej obowiązującej na danym rynku uniemożliwiał inwestorom łatwe zidentyfikowanie obligacji, z których przychody były zgodne z celami środowiskowymi określonymi w porozumieniu paryskim. Celem rozporządzenia jest określenie jednolitego zbioru szczegółowych wymogów względem emitentów, którzy chcą stosować oznakowanie „europejska zielona obligacja” lub „EuGB”. Emitenci zielonych obligacji muszą zapewnić pełną przejrzystość co do alokacji środków. Wymagane jest regularne raportowanie, które obejmuje informacje o tym, jak środki zostały wykorzystane oraz jakie są efekty środowiskowe finansowanych projektów. Przed emisją zielonych obligacji, a także po jej zakończeniu, projekty muszą być oceniane przez zewnętrznych kontrolerów. Kontrolerzy sprawdzają, czy projekty spełniają określone kryteria zrównoważonego rozwoju. W przypadku europejskich zielonych obligacji, projekty muszą być zgodne z taksonomią UE, która określa, jakie działania można uznać za zrównoważone środowiskowo.
Siła napędowa zielonej zmiany
To nie wszystko. Rolą rynku kapitałowego będzie nie tylko dostarczanie finansowania, lecz również animacja rynku oraz tworzenie mechanizmów budujących popyt na produkty ukierunkowane na finansowanie zrównoważonych inwestycji. Będzie to możliwe, m.in. dzięki wykorzystaniu różnorodnych mechanizmów zachęt, takich jak preferencyjne warunki finansowania dla realizacji inwestycji zgodnych z celami klimatycznymi i założeniami Europejskiego Zielonego Ładu. Bo to waśnie Europejski Zielony ład stanowi dla nas drogowskaz.
Szczególnie w przypadku finansowania tak kapitałochłonnych projektów, jak duże inwestycje w obszarze zielonej transformacji, ogromne znaczenie ma także sam koszt kapitału. Stąd niebagatelna rola rynków kapitałowych, które mogą oferować niższy koszt kapitału. Jest to o tyle istotne, że właśnie koszt kapitału jest kluczową dźwignią przyspieszającą transformację. Mówimy tu o co najmniej kilku elementach. Po pierwsze, koszt kapitału wpływa na zdolność firm i krajów do finansowania inwestycji początkowych wymaganych do dekarbonizacji systemu energetycznego. Po drugie, kapitałochłonne odnawialne źródła energii są bardziej wrażliwe na zmiany kosztu kapitału niż energia z paliw kopalnych3. Stąd tak ważna jest też dywersyfikacja źródeł kapitału, gdyż pozwala przedsiębiorstwom i instytucjom publicznym na bardziej elastyczne zarządzanie strukturą finansowania. Wreszcie warto wspomnieć, że na rynkach rozwiniętych coraz częściej obserwuje się zjawisko tzw. „zielonej premii” (greenium). Inwestorzy są skłonni akceptować niższe stopy zwrotu, aby wspierać projekty proekologiczne i zgodne z zasadami ESG. Przekłada się to na niższy koszt pozyskania kapitału dla firm emitujących zielone obligacje lub papiery wartościowe powiązane z projektami środowiskowymi.
Zielona premia może obniżyć koszty finansowania długoterminowych inwestycji w transformację energetyczną, takich jak budowa farm wiatrowych, modernizacja sieci energetycznych czy rozwój technologii magazynowania energii. Dzięki temu firmy, które inwestują w projekty proekologiczne, mogą czerpać korzyści finansowe, zmniejszając jednocześnie ryzyko związane z kosztami przyszłych regulacji środowiskowych.
Aby rynek kapitałowy mógł skutecznie spełniać swoją rolę jako źródła stabilnego i długoterminowego finansowania transformacji energetycznej, potrzebne są dalsze działania mające na celu m.in. dążenie do zmniejszania ryzyka o charakterze systemowym, regulacyjnym, standaryzację i zwiększenie dostępności informacji środowiskowych dla inwestorów.
Jestem przekonany, że po ponad 30 latach rozwoju polski rynek kapitałowy jest na dobrej pozycji, żeby osiągnąć kolejny etap. Co prawda na tle innych rynków europejskich jest on wciąż relatywnie niewielki, ale posiada wysoki potencjał wzrostu, który można skutecznie wykorzystać.
Partnerstwo i współpraca – klucz do sukcesu zielonej transformacji
Kluczową rolę w procesie zielonej transformacji odegrają także instytucje rozwoju, które są pośrednikami między kapitałem prywatnym, rządami oraz lokalnymi społecznościami. Ich unikalna pozycja pozwala nie tylko na mobilizację kapitału i zmniejszanie ryzyka inwestycyjnego, ale także na tworzenie standardów, wspieranie innowacji oraz budowanie zrównoważonych ekosystemów gospodarczych.
Udział instytucji rozwoju w procesie zielonej transformacji jest także istotny w kontekście stymulowania innowacji. To właśnie instytucje rozwoju mogą oferować dedykowane fundusze venture capital, programy akceleracyjne oraz partnerstwa z większymi firmami, aby wspierać rozwój innowacji i technologii na wczesnym etapie. Dzięki temu mogą kreować nowe miejsca pracy, a także przyczyniać się do rozwoju technologii, które pomogą przyspieszyć transformację na skalę globalną.
We Francji - Business France, w Niemczech - KfW Bankengruppe, w Wielkiej Brytanii - Innovate UK, w Szwecji Kommuninvest, a w Polsce Grupa PFR - instytucje różnią się w zakresie swojego mandatu, obszarów działania i struktury organizacyjnej, ale łączy je to, że ich celem jest promowanie rozwoju gospodarczego i innowacji w swoich krajach. Działają jako narzędzia rządowe które mają na celu wspieranie przedsiębiorczości, inwestycji i innowacji, a także tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi gospodarczemu. W obszarze zielonej transformacji mogą pełnić rolę katalizatora inwestycji, przyciągając kapitał prywatny i ułatwiając finansowanie projektów o wyższym ryzyku poprzez różne mechanizmy wspierania finansowego.
Europejskie badania potwierdzają kluczową rolę instytucji rozwoju w wypełnianiu luk inwestycyjnych oraz promowaniu wzrostu gospodarczego, w szczególności w obszarach takich jak inwestycje infrastrukturalne, innowacje, rozwój kapitału społecznego i ludzkiego. W Polsce strategicznym programem Grupy PFR w obszarze zielonej transformacji jest PFR Green Hub, w ramach którego realizowane są inwestycje w projekty odnawialnych źródeł energii, w tym w biogazownie rolnicze, instalacje fotowoltaiczne (PV), farmy wiatrowe, instalacje hybrydowe, zielony transport czy magazyny energii. W ramach Green Hub PFR koncentruje się zarówno na inwestycjach bezpośrednich, jak i pośrednich, a także na inwestycjach samorządowych oraz zielonym systemie innowacji.
Część inwestycji w ramach programu PFR Green Hub realizowana jest poprzez fundusze inwestycyjne zarządzane przez PFR TFI. Jednym z takich projektów jest inwestycja „Dobra Energia dla Olsztyna”, w której uczestniczy Fundusz Inwestycji Samorządowych FIZ AN. W ramach projektu powstała Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów z jednoczesnym odzyskiem energii cieplnej i elektrycznej. Jest to jedna z najbardziej ekologicznych instalacji tego typu w Europie. Instalacja pozwoli przetworzyć 100 tys. ton odpadów nienadających się do recyklingu. Energia uzyskana ze spalania odpadów pozwoli pokryć 35% zapotrzebowania Olsztyna na ciepło.
Także zarządzany przez PFR TFI - Fundusz Ekspansji Zagranicznej współfinansuje projekty o charakterze transformacyjnym. Od 2017 r. Fundusz współpracuje na rynkach międzynarodowych z polską grupą Elemental Holding, będącą jednym z czołowych w skali globalnej producentów strategicznych dla gospodarki surowców, pozyskiwanych w sposób zrównoważony i przyjazny dla środowiska, m.in. poprzez przetwarzanie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, katalizatorów samochodowych, obwodów drukowanych oraz metali nieżelaznych. Dostarczając finansowanie na inwestycje w USA, Niemczech i na Litwie, Fundusz Ekspansji Zagranicznej umożliwił Grupie Elemental realizację długofalowej strategii budowania pozycji globalnego lidera w sektorze urban mining w strategicznych segmentach green metals i recyklingu katalizatorów, elektroniki oraz w bardzo perspektywicznym obszarze e-mobility. W sumie Fundusz Ekspansji Zagranicznej i Elemental Holding zrealizowali wspólnie 5 transakcji. W ubiegłym roku partnerzy sfinalizowali wspólne projekty inwestycyjne w Niemczech i w USA. Dzięki współpracy z funduszem Ekspansji Zagranicznej Elemental Holding przyspieszył proces ekspansji na międzynarodowe rynki.
Zielona transformacja to inwestycja w przyszłość kolejnych pokoleń
Przed nami dekada głębokich przemian, które odmieniają oblicze światowej gospodarki. Europa, jako pionier w dziedzinie ochrony środowiska, wyznacza ambitny cel: osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. To moment, w którym możemy wspólnie kształtować świat, w którym chcemy żyć.
Pamiętajmy jednocześnie, że głównym założeniem Europejskiego Zielonego ładu nie jest ograniczenie produkcji, ale uczynienie jej bardziej efektywną. To oznacza transformację energetyki, rewolucję w transporcie, a także nowe podejście do budownictwa i gospodarki odpadami. Dla wielu państw Unii, w tym dla Polski, oznacza to konieczność podjęcia ogromnych wyzwań inwestycyjnych i technologicznych.
Choć Polska osiągnęła już znaczące postępy w rozwoju odnawialnych źródeł energii, wciąż jest wiele do zrobienia. Aby zachować konkurencyjność gospodarki, konieczne jest dalsze zwiększanie udziału OZE w produkcji energii elektrycznej. Szczególnie istotne jest wykorzystanie energii słonecznej i wiatrowej, które mają duży potencjał w naszym kraju. Zielona transformacja to nie tylko konieczność wynikająca ze zobowiązań międzynarodowych, ale przede wszystkim szansa dla polskiej gospodarki. Od nas wszystkich zależy odpowiedź na pytanie: jak ją wykorzystamy?
